Gesprekken in Istanbul: bindt Rusland in of gaat het om 'afleidingsmanoeuvre'?

Het 19-eeuwse Dolmabahçe-paleis in Istanbul is vandaag en morgen het decor voor nieuwe onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne, onder leiding van de Turkse president Erdogan. Nu eerdere vredesbesprekingen in Belarus en Antalya niets hebben opgeleverd, is het hoog tijd om met concrete plannen een einde te maken aan "deze tragedie", zei Erdogan bij aanvang van het diplomatieke overleg. "Het laten voortduren van het conflict is in niemands belang."

Voor Oekraïne is het hoogst haalbare vandaag het bereiken van een wapenstilstand, zei de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken gisteravond. Een doorbraak wordt door de Oekraïners echter niet verwacht.

'Mijlpaalresultaat'?

Van Russische zijde zijn geen uitspraken gedaan over een eventueel staakt-het-vuren. Wel zeggen de Russen ervan uit te gaan dat de delegaties vandaag vooruitgang zullen boeken, meldt het Russische staatspersbureau Tass. Een betrokkene bij de diplomatieke besprekingen zegt tegen het persbureau dat de onderhandelaars op een "mijlpaalresultaat" rekenen. Maar volgens een topfunctionaris van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken lijkt het er niet op dat president Poetin bereid is compromissen te sluiten.

De vraag is bovendien wat de Russische delegaties als een mijlpaal beschouwen. Volgens de Britse krant Financial Times, die een conceptdocument onder ogen heeft gekregen van vier betrokkenen bij de onderhandelingen, heeft het Kremlin een deel van zijn oorspronkelijke onderhandelingsvoorwaarden inmiddels laten varen. De Russen zouden bijvoorbeeld niet meer eisen dat Oekraïne wordt "gedenazificeerd", al lijkt daarbij vooral bepalend wat Rusland daaronder verstaat.

Rond de Russische inval in Oekraïne leek het erop dat een machtswisseling in Kiev in Russische ogen binnen hun scope van "denazificatie" viel, maar inmiddels hebben Kremlinwoordvoerders ook gezegd dat Rusland niet uit is op de val van de regering-Zelensky.

Volgens de Financial Times mag Oekraïne van Rusland toch lid worden van de Europese Unie. Voorwaarde is dan wel dat het land zijn wens om ook toe te treden tot de NAVO definitief vaarwel zegt, in ruil voor veiligheidsgaranties van landen als de Verenigde Staten, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk.

Afleidingsmanoeuvre

Critici vrezen dat de Russische 'draai' slechts bedoeld is als rookgordijn, om de aandacht af te leiden van bijvoorbeeld pogingen om in Oekraïne militair te hergroeperen. Ook Ruslandkenner Hubert Smeets denkt dat het zou kunnen gaan om een afleidingsmanoeuvre. "Er is namelijk volstrekt geen helderheid over de strategie van Moskou."

Volgens Smeets hebben de Russen hun oorspronkelijke doel, een snelle verovering van Oekraïne, niet gehaald en zijn ze inmiddels bij een derde of vierde strategie aanbeland. "Misschien zijn ze eropuit om Oekraïne op te splitsen in een westelijk en zuidoostelijk deel, à la Noord- en Zuid-Korea. Het kan zijn dat ze hun troepen willen hergroeperen en verfrissen om dat doel te bereiken."

Zowel in militaire zin als maatschappelijk-politieke zin heeft het Kremlin dat doel nog lang niet bereikt, zegt Smeets. "Maar als je op de kaart kijkt, is men er wel op weg naartoe":

Smeets vindt het opmerkelijk dat in de conceptovereenkomst waarover de Financial Times schrijft met geen woord wordt gerept over het door Rusland geannexeerde schiereiland de Krim en de zelfverklaarde volksrepublieken in de Donbas: Donetsk en Loegansk. "Wat de status van die gebieden is, blijft onduidelijk."

Sancties

Verder denkt de Ruslandkenner dat ook de sancties tegen Rusland een rol kunnen spelen in de mogelijke 'toegeeflijkheid' van Moskou. De Russen willen af van die sancties, die inmiddels ook gewone mensen in Rusland beginnen te raken, zegt hij.

"In de onderhandelingen willen de Russen zeker iets binnenhalen over de sancties. Sommige westerse landen willen daar ook vanaf, maar daar moet dan wel iets tegenover staan. Dus het kan zijn dat de Russen water bij de wijn doen in ruil voor het opheffen van de sancties."

Smeets benadrukt dat het heel moeilijk is om erachter te komen wat de strategie van het Kremlin precies is. "De Russische onderhandelingsleider Medinsky roept elke dag iets anders. Zo zei hij een paar dagen geleden dat de toekomst van Rusland op het spel staat." Dat is nogal iets anders dan wat nu in de Financial Times wordt beschreven, aldus Smeets, die betwijfelt of dat echt is wat de Russen willen.

Ook Smeets verwacht vandaag geen doorbraak in de besprekingen, hoewel de onderhandelingen in Istanbul volgens hem wel anders zijn dan eerdere diplomatieke gesprekken tussen Rusland en Oekraïne. "Er is een bemiddelaar bij, Erdogan. Ook hij heeft belang bij succes."