Het kabinet heeft de Hoge Raad op non-actief gesteld en drie rechters per direct ontslagen, onder wie de voorzitter van het hoogste rechtscollege. Drie anderen zijn geschorst voor onderzoek. Het is een ongekende maatregel: rechters worden normaal voor het leven benoemd.

"Wij kunnen het vertrouwen in de rechterlijke macht niet herstellen door een stelletjes NSB'ers aan de kant te zetten", liet minister van Justitie Van Heuven Goedhart eerder al weten. "Ook de zwakkelingen moeten aan de dijk worden gezet."

Het Parool steunt het besluit. "De Hoge Raad mist de morele rechtvaardiging om recht te spreken over de aanpassers en bijkleurders", oordeelt de illegale krant. "Het zou een paskwil geworden zijn indien men haar de berechting van de collaborateurs opgedragen zou hebben."

Twee van de rechters die zich in bevrijd gebied bevonden zijn meteen opgepakt. De meeste anderen, onder wie ontslagen voorzitter Van Loon, zijn nog in bezet Nederland.

Geen ruggengraat

De minister vindt dat de Hoge Raad weinig ruggengraat heeft getoond tijdens de bezetting. Er werd meegewerkt aan anti-Joodse maatregelen, er was nauwelijks verzet tegen de bezetter en door verschillende uitspraken kreeg de Duitse overheersing zelfs een juridisch vijgenblad.

Al in het eerste oorlogsjaar tekenden alle rechters de ariërverklaring, die bedoeld was om Joodse ambtenaren op te sporen. Het jaar erop werd er niet geprotesteerd toen de Joodse voorzitter Visser werd ontslagen door de Duitsers.

Ook sprak niemand zich uit toen de Duits-gezinde Van Loon werd aangesteld, of de pensioengerechtigde leeftijd werd verlaagd, waardoor meer collaborateurs konden worden aangesteld.

De Hoge Raad greep bovendien in 1942 niet de kans om de bezetter op de vingers te tikken in het zogenoemde Toetsingsarrest. Daarin oordeelde de raad dat de maatregelen van de Duitsers niet hoefden te worden getoetst aan internationale verdragen. Feitelijk gaven ze daarmee juridisch carte blanche aan Seyss-Inquart.

Neutraal

De verdediging van de Hoge Raad is dat overheidsmedewerkers voor de oorlog van het kabinet bevel kregen zolang mogelijk mee te blijven werken aan handhaving van de openbare orde. Openlijk in verzet komen zou bovendien de neutrale status van het orgaan schenden, was de redenering.

"Er was oorlog. Er was gruwelijk dagelijks onrecht", werpt de prominente Leidse hoogleraar Cleveringa tegen. "Daartegen had de stem van de Hoge Raad luid moeten klinken."

Het ministerie van Justitie verplaatste de Hoge Raad in 1943 van Den Haag naar Nijmegen met het oog op een mogelijke invasie. Doordat die regio nu echter eerder is bevrijd dan de hofstad, kan de zuivering van de Hoge Raad genoeg nu al beginnen.