In Zwitserland zijn 1200 Joden aangekomen die zijn vrijgekocht uit concentratiekamp Theresiëntstadt. Onder hen zijn ruim 400 Nederlanders. De treinen kwamen vier dagen geleden aan, inmiddels is iedereen verdeeld over opvangkampjes.

De Joden zijn vrijgekomen na bemiddeling van de Zwitserse politicus Jean-Marie Musy, een persoonlijke kennis van SS-leider Himmler. Nadat hij eerder een Frans echtpaar uit handen van de nazi's had weten te krijgen, was hij door Joodse organisatie benaderd als tussenpersoon.

Er was 20 miljoen Zwitserse franks beschikbaar om Joden vrij te kopen. Voor deze eerste groep wilde Himmler 5 miljoen franks ontvangen. Naast Nederlanders zijn er ook Duitsers, Oostenrijkers en Tsjechen vrijgekocht. Onder hen veel zijn veel ouderen tussen de 60 en 80, maar ook 58 kinderen onder de 12.

De commandant van het kamp in het Tsjechische vestingstadje had de gevangenen enkele dagen geleden ingelicht over het transport. Wie mee wilde, moest zich bij hem komen opgeven. Sommigen vreesden dat het een list van de nazi's was om hen gedwee naar een vernietigingskamp te laten gaan.

Overigens mocht niet iedereen zich opgeven: intellectuelen en personen die hoge posities hadden bekleed moesten achterblijven, evenals mensen die hadden meegeholpen bij de bouw van barakken of van wie familie recentelijk naar Auschwitz was vertrokken.

Propaganda

Onderweg merkte tiener Ralph Prins dat de Duitsers de reis als een propagandakans zien. "De Jodensterren moesten van de kleding af, de vrouwen kregen lippenstift en rouge om er goed uit te zien. Een ongelooflijk grote hoeveelheid levensmiddelen ging mee, zodat in Zwitserland de mensen zouden denken: dat zal wel meevallen met die honger."

Het is niet de eerste keer dat het kamp wordt ingezet voor propaganda. Vorig jaar nog namen de nazi's er een nepdocumentaire op die moest bewijzen dat de Joden er goed werden behandeld. Doordat de strijd oplaaide is Der Führer schenkt den Juden eine Stadt nog niet wijd vertoond.

Het lijkt er niet op dat die truc geslaagd is: Abraham Salomons beschrijft de menigte als "een groep afgeleefde mensen, gebogen, vale huid, doffe ogen, heel mager".

'Chantage'

Ook bij Nederlandse vertegenwoordigers in Zwitserland dringt nu pas echt door hoe ernstig de Joden het gehad hebben in het oosten. "Ik heb de gelukkigen hier gezien, niet de ongelukkigen daar", realiseerde Max Gans zich na aankomst van een eerder transport uit Bergen-Belsen.

De mensen stonken, zaten onder de luizen en waren zo verzwakt dat enkelen onderweg nog waren overleden. "Nu weet ik dat rapporten geen indruk van de situatie geven. Ons voorstellingsvermogen schiet volkomen tekort."

Hoewel Himmler de reis uit Theresiënstadt als een "proefzending" ziet en naast cash ook graag goodwill wil ontvangen van de geallieerden, ziet premier Gerbrandy er helemaal niets in om met de nazi-top te onderhandelen. Hij is bang dat dat zal uitlopen op "een eindeloze chantage."

"De Nederlandse regering kan en wil zich met chantage niet inlaten, hoe groot haar sympathie voor betrokken Nederlanders ook is. Handel met de vijand kan zij, die zulks aan ieder verboden heeft, zelf niet bedrijven."