Voor verzetsstrijdster Jacoba van Tongeren is het 'de zwartste dag van haar leven'. Vanuit een schuilplaats onder de brug bij het Weteringcircuit was ze er vanochtend getuige van hoe dertig Nederlandse gevangenen werden gefusilleerd bij het Weteringplantsoen.

Deze oprichter van de ondergrondse 'Groep 2000' had willen voorkomen dat er onnodige slachtoffers zouden vallen, nadat de Duitsers hun hoofdkwartier drie dagen terug waren binnengevallen. Nu is dit, buiten haar schuld, mislukt.

Vlak voor de Duitse inval had een Groep 2000-medewerkster, tegen alle regels in, de codesleutel in de bergplaats onder de drempel laten liggen in het hoofdkwartier aan de Stadhouderskade 56. Met die sleutel zijn alle namen en adressen te herleiden van de leden van Groep 2000, maar ook van 4500 onderduikers die door de groep worden geholpen aan vervalste persoonsbewijzen en voedselbonnen.

Toen duidelijk werd dat de Duitsers de complete onderduikadministratie uit het pand weghaalden, brak er paniek uit bij de leden van de Groep. De administratie was door de code onleesbaar, maar stel dat de Duitsers de sleutel toch zouden vinden? Dan liepen zijzelf en duizenden anderen gevaar.

Geweld

Ab de Boer, leider van de knokploeg van de Groep, wilde met geweld het pand binnengaan om te redden wat er te redden viel. Van Tongeren verbood het hem, omdat ze eerst wilde weten of de Duitsers de sleutelcode wel hadden gevonden.

Terwijl Van Tongeren nog broedde op een manier om ongezien het pand binnen te komen om te checken of de code op zijn plek lag, viel Ab de Boer met drie andere leden van de knokploeg het hoofdkwartier binnen.

Op de trap liepen ze een Duitse officier tegen het lijf, die ze meteen doodschoten. In de chaos die volgde konden ze ontkomen, overigens zonder dat ze in het huis hadden kunnen kijken.

De Duitsers, die naar alle waarschijnlijkheid de sleutelcode niet hebben gevonden, besloten daarop als vergelding dertig 'Todeskandidaten' standrechtelijk te executeren.

Vrijwel alle vermoorde gevangenen waren actief in het verzet. Een groot deel van hen kwam door verraad in de gevangenis terecht. Hieronder de foto's van 24 van de 30 gefusilleerde mannen.

Willekeurige voorbijgangers werden vanochtend door Duitse soldaten bijeengedreven aan de rand van het Amsterdamse Weteringplantsoen. Ze kregen de opdracht te blijven staan en toe te kijken.

Een vrachtwagen kwam aanrijden met dertig gevangenen uit de gevangenis aan de Weteringschans. De achterklep ging open en de eerste tien gevangenen werden naar buiten geduwd, richting de waterkant, bij een langgerekte vuilnishoop.

Tegenover de mannen werd een vuurpeloton opgesteld en een SS-officier meldde dat "wegens een laffe moordaanslag op een lid der bezettingsmacht dertig terroristen en saboteurs standrechtelijk zullen worden doodgeschoten".

Een jongen van een jaar of 16 riep wanhopig om zijn moeder, vlak voordat de kogels hem raakten.

Na een korte stilte volgde een commando en direct daarna een kogelregen. Toeschouwers sloegen de handen voor hun ogen en er klonken kreten van afschuw, maar Duitse soldaten maakten al schreeuwend duidelijk dat niemand mocht wegkijken. "Als je je hoofd wegdraaide, kreeg je een tik: 'Anschauen!'", vertelt de 13-jarige Els Borst.

Opnieuw werd een rij van tien mannen opgesteld en geëxecuteerd en daarna nog een rij. Na het laatste salvo verdween het vuurpeloton. De dertig lichamen bleven achter bij de vuilnishoop, ter afschrikking.

De 21-jarige Maarten Massink zag de executie vanachter het raam van zijn ouderlijk huis aan de Weteringschans. "Een jongen van een jaar of 16 riep wanhopig om zijn moeder, vlak voordat de kogels hem raakten. De roep van die jongen zal me altijd bijblijven", vertelt hij geëmotioneerd.

"Vlak na de executie stonden de Duitse soldaten te lachen en een sigaret te roken bij de overvalwagens. Dat maakte me zo kwaad. Maar na hun vertrek kwamen er van alle kanten mensen toegesneld die bloemen en vlaggen op de executieplaats neerlegden."