Eieren van 8,5 cent die voor een gulden worden verkocht, konijnen die tien keer duurder zijn dan toegestaan, een kapper die drie kwartjes vraagt voor een knipbeurt. Allemaal voorbeelden van illegale prijsopdrijving die tuchtrechters in bevrijd Nederland streng aanpakken.

Justitie wil "een einde maken aan gesjacher" door hoge boetes op te leggen aan ow'ers (oorlogswinstmakers) en hun goederen verbeurd te verklaren. Wie voor een tweede keer gesnapt wordt, kan zelfs gevangenisstraf krijgen. Politieagenten en taxateurs van de Dienst voor Prijzencontrole sporen overtreders op.

Een krantencommentaar benadrukt het belang van medewerking: het gaat hier immers om de eigen overheid, niet de oneerlijke prijsbeheersing van de bezetter. "Al is het begrijpelijk dat men tijdens de bezetting wantrouwend stond tegenover ambtenaren van de prijsbeheersing, thans heeft het publiek geen enkele reden meer om deze houding aan te nemen."

Zo werd een boer gesnapt die illegaal graan dorste. Zijn uitleg dat hij alleen een nieuwe machine wilde uitproberen geloofde de rechter niet, omdat de man 1000 kilo tarwe en 500 kilo gerst had verwerkt.

Een handelaar in rijwielen kreeg eerder deze maand een boete van 20.000 gulden omdat hij fietsframes te duur had verkocht. Ook was er 100 gulden boete voor een winkelier die sierklompjes als souvenir aan de geallieerden aanbood. De rechter vond het een ongeoorloofde verspilling nu zovelen zelf klompen moeten missen.

Trouw is tevreden dat er wordt opgetreden. "Voor dit tuig dat munt slaat uit de barre ellende van ons volk, zal de allerzwaarste straf nog niet te hard zijn." Ook andere kranten noemen deze 'zwarte pieten' landverraders.

Alleen in de maand januari werden namelijk al 600 herenoverhemden, 4000 stukken zeep, 20.000 pakken lucifers, 2100 tandenborstels en 1400 pakken scheermesjes in beslag genomen. De goederen zullen nu terechtkomen bij de vele hulpbehoevenden in bevrijd Nederland.

Dat kan niet altijd: zo bleek een partij jenever te zijn aangelengd met brandspiritus. Omdat daar methylalcohol in zit, zou je er blind of verlamd van kunnen raken. De drankvoorraad wordt daarom vernietigd.

Tovercirkel inflatie

Behalve dit gevaar voor voedselveiligheid wil de overheid ook prijsopdrijving voorkomen omdat dat inflatie in de hand werkt. In een lang uitlegstuk in de kranten herinnert het Militaire Gezag aan de problemen die Duitsland daar in het interbellum mee had, "toen men voor een glas bier een paar miljard marken moest betalen".

Die hyperinflatie werd toen een vicieuze cirkel, betoogt het MG: geld werd snel uitgegeven omdat het de volgende dag al minder waard was. "De toenemende vraag drijft de prijzen omhoog en de steeds stijgende prijzen stimuleren weer de vraag."

Om deze "tovercirkel" te verbreken, raadt het gezag aan te sparen. "De man die verstandig is en zijn geld bewaart, zal straks nieuwe en moderne artikelen kunnen kopen. De techniek heeft de afgelopen tijd niet stilgestaan en talloze verbeteringen en vernieuwingen zijn uitgevonden. Hij zal dan meer profijt van zijn geld hebben dan die andere, die thans zijn geld uitgeeft aan dure en verouderde zaken."

Aan de schandpaal

Om te bewijzen dat zwarthandel niet loont, publiceren de tuchtrechters voor de prijzen in Den Bosch, Breda, Tilburg en Maastricht dagelijks hun vonnissen in de krant, op kosten van de veroordeelden.

En hoewel de rechters streng zijn, proberen ze oog te houden voor de moeilijke omstandigheden van de verdachten. Zo valt de boete voor een persoon lager uit omdat hij veel is kwijtgeraakt in de oorlog. Ook een boer die melk en boter achterhield kan op clementie rekenen.

De man, die door de oorlog veel werktuig was kwijtgeraakt, had de zuivelproducten achtergehouden omdat leveranciers van nieuw materieel "hem niet leveren zonder 'een beetje erbij'", verklaarde zijn advocaat.

De rechter oordeelde daarom dat verbeurdverklaring van de veestapel niet terecht was en legde alleen een boete van 2500 gulden op.