De Franse luchtlandingen van twee dagen geleden zijn op verschillende plekken uitgelopen op bloedbaden onder burgers. Nederlanders die al dachten vrij te zijn durfden de wapens op te nemen tegen de vijand, maar betaalden een zware prijs toen de licht bewapende Franse troepen weer vertrokken.

In Spier begon de tragedie toen dorpelingen er gelande para's vrolijk ontvingen en zelfs gingen meevechten. Zodra de militairen zich terugtrokken, koelden de Duitsers hun woede op de achterblijvers.

In een boerderij schoten ze een vader met twee zoons dood. De boerin raakte zo zwaar gewond dat voor haar leven wordt gevreesd. Vijftien andere mannen werden er van straat geplukt. Sommigen hadden inderdaad de Fransen geholpen, maar velen zijn willekeurige voorbijgangers.

'Leve de koningin'

De mannen werden meegevoerd richting Kamp Westerbork, maar omdat de geallieerden naderen, werd besloten tot executies. De 10-jarige Jan Smit zag de lichamen kort na de massaslachting liggen.

"Er kwam een groepje mannen aanlopen met een paar militairen erachter", vertelt hij. "Een kwartier later kwam mijn oom Jan eraan. Hij was helemaal in paniek. 'Heb je dat groepje mensen zien lopen? Die hebben ze allemaal doodgeschoten'."

"Hij had het zien gebeuren, had ze horen schreeuwen. Eentje had nog 'Leve de koningin' geroepen."

Zoon en man in één klap kwijt. We zijn zo verslagen.

Onder de slachtoffers zijn vier personen uit de familie Lunenborg, onder wie een jongen van 16. De vrouwen van de familie zijn op het laatste moment vrijgelaten.

"Voor mijn moeder is het nog het ergste", zegt dochter Hennie. "Zoon en man in één klap kwijt. We zijn zo verslagen. We hebben een boerderij met koeien, varkens en kippen en opeens staat ze er alleen voor."

Executie overleefd

In Diever verliep het drama langs soortgelijke lijnen. Hier was het een gevluchte NSB'er die na een overhaast bevrijdingsfeest terugkwam met versterking uit Steenwijk. Zonder Franse bescherming kon niemand iets tegen een razzia doen. Elf mannen werden bij het kerkhof op een rij gezet.

Na een lange tijd stopte er een Duitse legerauto. "Er stapte zo'n boef uit die zonder enige waarschuwing meteen met een mitrailleur over ons heen maaide", beschrijft de 28-jarige Koos Westerhof. "Als in een reflex had ik me opzij laten vallen. Ik kreeg zeven kogels in mijn achterwerk."

Westerhof hield zich dood, ook toen de burgers een genadeschot kregen. Zijn buurman was over hem heen gevallen. "Ik hoorde ze zeggen: deze twee maken we met één schot wel dood", zegt Westerhof. "Omdat ik onder lag, kwam er één schot voor ons beiden. Dat is mijn geluk geweest."

Weggekropen

Pas toen de daders zich uit angst voor de oprukkende tegenstander na ruim een uur uit de voeten maakten, kroop Westerhof onder het lichaam vandaan, hevig bloedend. Lopen ging niet, dus kroop hij weg.

Toch klopte hij niet aan bij het eerste huis. Daar had de bewoonster net haar man en zoon vermoord zien worden. "Ik kon daar toch niet aankomen?"

Paniekexecuties

De geallieerde opmars leidt ook tot paniekexecuties door Duitsers en collaborateurs die in Groningen zitten. Groepen gevangenen werden de afgelopen dagen naar plekken buiten de stad gereden en doodgeschoten, bij Norg, Anloo, Bakkeveen. Het gaat om tientallen mannen.

Een van de slachtoffers bij dat laatste dorp in Friesland is kunstenaar Hendrik Werkman. Deze avantgardistische graficus maakte niet alleen kunstzinnige 'druksels', maar gebruikte zijn pers ook voor verzetswerk. Bijna een maand geleden werd hij opgepakt in Groningen.

In Assen nam de SD naast verzetsleden ook drie krijgsgevangen Franse para's mee in de moordpartijen. Luitenant François Boulon en soldaten Robert Dedieu en Jean Loeilleta deden vergeefs een beroep op het oorlogsrecht.

Duidelijk is dat de bevrijding, die iedereen snel verwacht, in deze contreien met diepe rouw gepaard zal gaan.