"Een verpletterend bericht", "een donderslag bij heldere hemel". De dood van Franklin D. Roosevelt schokt de gehele wereld. Langer dan welke Amerikaanse president leidde hij zijn land en zijn invloed op het verloop van de oorlog is niet te overschatten.

Roosevelt (63) overleed op zijn buitenverblijf in Warm Springs, Georgia. Rond het middaguur klaagde hij over zware hoofdpijn, waarna hij buiten bewustzijn raakte. Kort daarna overleed hij aan een zware hersenbloeding.

"Aanvaardt 't innige medegevoel van mijn volk. Nederland zal zijn naam steeds met eerbied herdenken", schrijft koningin Wilhelmina in een rouwtelegram, waarin ze van een persoonlijke vriend spreekt. "Laat het voor u een troost zijn dat zijn naam voor immer in de geschiedenis zal voorleven."

Chrurchill spreekt van "het einde van een innige vriendschap", Stalin zegt dat Roosevelt niet alleen gemist zal worden in de oorlog, maar ook bij de vrede die erop zal volgen. "Niet alleen het Amerikaanse volk, maar de gehele wereld der vrijheidslievende volken heeft een zeer zwaar verlies geleden", verwoordt Vrij Nederland het.

Nederlandse roots

FDR werd in 1882 in New York geboren, telg uit een welgesteld geslacht van Nederlandse afkomst. Hoewel hij rond zijn veertigste getroffen werd door een kinderverlamming die lopen bijna onmogelijk maakte, stond dat een politieke carrière niet in de weg.

Op het hoogtepunt van de Grote Depressie in 1932 versloeg hij zittend president Hoover ruim: hij schreef 46 van de 48 Amerikaanse staten op zijn naam.

Onmiddellijk zette hij zijn New Deal in werking, radicale initiatieven om de economische malaise en hoge werkeloosheid tegen te gaan. Er kwamen economische hervormingen, een enorm werkprogramma en steun voor boeren. Ook schafte hij het alcoholverbod af dat tot veel criminaliteit had geleid.

Einde aan isolationisme

Toen oorlog dreigde in Europa, zette hij zich in voor steun aan de democratische landen, hoewel Amerika zich tot dan toe vooral isolationistisch had opgesteld. Door de aanval op Pearl Harbor, 7 december 1941, raakte de VS definitief betroffen bij WO II.

Door de bemoeienis van Roosevelt met de internationale politiek heeft de VS definitief een leidende rol genomen in de wereldpolitiek. Op het moment van zijn overlijden was FDR druk bezig met de oprichting van een nieuwe organisatie, die na de oorlog de internationale betrekkingen moet stroomlijnen.

Trueman? Crewman?

Vicepresident Harry Truman is inmiddels beëdigd als Roosevelts opvolger. Hoe onbekend deze politicus in het buitenland, is blijkt wel uit de verschillende schrijfwijzen van zijn naam in de illegale pers (die aangewezen zijn op de BBC-radio-uitzendingen): Harris Tooman, Strooman, Crewman, Cromam, Croomer, Trueman, Threwman, Trulmer kwamen allemaal voorbij.

Truman (60) heeft beloofd het beleid van zijn voorganger voort te zetten. "Ik zal me laten leiden door de manier waarop Roosevelt het zou hebben gedaan", liet hij bij zijn aanstelling weten.

Hitler reageerde naar verluid dolgelukkig toen hem het overlijden werd meegedeeld. Diep in de nacht kreeg hij het te horen in de Rijkskanselarij.

"Hij had zijn bril op om iets te lezen toen zonder te kloppen iemand binnenkwam", zegt een medewerker. "Hij zwaaide met het nieuwsbericht en zei: "Mein Führer, belangrijk nieuws: Roosevelt is dood."

"Hitler nam het papier met grote ogen aan, gooide zijn handen in de lucht en lachte", vervolgt de getuige. "Hij riep: 'Ik wist het! Ik wist het!'" Daarna lichtte hij met duidelijk genoegen generaals Keitel en Jodl en privésecretaris Borman in.

"Ik heb nog nooit zo'n vrolijkheid in het hoofdkwartier gezien. Hitler zei: 'Ik had altijd al het gevoel dat er iets met hem zou gebeuren'."