De statige Martinitoren kijkt neer op brandend Groningen. De stad is voor de helft bevrijd, maar de Grote Markt is door zware gevechten een vlammend niemandsland geworden.

De strijd om de stad begon twee dagen geleden. De Canadezen konden die dag moeiteloos Assen bevrijden, maar vanwege de strategische ligging op de route naar Duitsland besloten de Duitsers Groningen tot het uiterste te verdedigen.

En zo zag die opmars er tot nu toe uit:

Er is een opmerkelijke troepenmacht voor bijeengeschraapt: geharde SS'ers, onervaren Hitlerjugend, Nederlandse collaborateurs, gemilitariseerde spoorwerkers, zelfs gestrande leden van de Kriegsmarine.

Het is aan ons om het gevecht af te maken.

De eerste schermutselingen vonden plaats bij het Stadspark in het zuiden van de stad. Daar in de buurt kwam de eerste Canadees om toen zijn tank door een Panzerfaust werd geraakt. Het voertuig boorde zich daarbij in een woonhuis.

Stanley Butterworth wist niet dat het lichaam van zijn gesneuvelde broer nog in die tank lag toen hij er even later langstrok. Toen hij 's avonds dezelfde route terugnam, had Fred Butterworth (23) al een veldgraf gekregen in een nabijgelegen moestuin.

"Ik kan het niet geloven", zegt de verslagen Stanley. "Hij is gestorven zodat er niet nog meer Canadese graven in Europa zullen volgen. Het is aan ons om het gevecht af te maken."

Met een geleende camera zal Stanley foto's van het graf maken voor hun ouders. Het doet hem goed om te zien dat veel Groningers al bloemen hebben gebracht.

Stanley was vanavond een van de eersten die de aanval openden op de Grote Markt, waar het Duitse hoofdkwartier gevestigd is in het statige Scholtenhuis. De Canadezen hebben het pand in brand geschoten toen er geen reactie kwam op een ultimatum van 2 uur.

Grote delen van het eeuwenoude centrum stonden op dat moment al in brand, door gevechtshandelingen of terugtrekkende Duitsers die bewijzen vernietigden. Grote delen van de Stoeldraaiersstraat brandden af nadat een Duitse auto vol munitie was geëxplodeerd. Op burgers die probeerden te blussen werd geschoten.

"Overal brandt het op de Vismarkt", zegt een brandweerman die uit Assen is gekomen om te helpen. "Onder het gedonder van het schieten hoor je muren omvallen. Enkele straten worden geheel versperd door meters puin."

"Op sommige ogenblikken stonden we tussen de strijdende legers in. Enkele malen vernielde een tank die al schietend naderbij kwam, ons de slangen. Ze werden dan geheel doormidden gereden."

Opvallend genoeg heeft de Martinitoren tot nu toe geen schade ondervonden. Een stadjer wist Duitse soldaten in d'Olle Grieze ervan te overtuigen de aangebrachte explosieven niet af te laten gaan.

De langzaam oprukkende geallieerden hebben tot een vreemde tweedeling van de stad geleid. In het Noorderplantsoen moet men nog met vlammenwerpers de tegenstander uit loopgraven verjagen, terwijl men daar ook het bevrijdingsfeest in het zuiden kan horen.

Rondvliegende kogels

Hoe verraderlijk die situatie is, merkte men op de Peizeweg, waar een 9-jarig kind door een rondvliegende kogel werd geraakt toen hij uit het raam stond te kijken. De Utrechtse Jan Freriks was twee maanden geleden door zijn ouders naar Groningen gebracht om aan de honger in het westen te ontkomen.

"Zijn oma vertelde dat ze in de voorkamer zaten, hij bij opa op schoot en dat Jantje naar bed moest. 'Nee, oma, het wordt nu juist zo spannend', had hij haar gesoebat", vertelt een vriendin van de familie. "Hij had het amper gezegd toen die kogel kwam. 'Oma ik ben getroffen', had hij nog kunnen uitbrengen."

Jantje is een van de tientallen burgerslachtoffers die om zijn gekomen bij de felle strijd. Die heeft ook het leven gekost aan tientallen Canadezen en nog meer Duitse militairen. De hoop is dat morgen de hele stad is bevrijd.