Het kost wat moeite. Eerst moet je naar een alp, ver van de bewoonde wereld. Daar wurm je je door een mansbreed gat dat in het puin van een ingestorte tunnel is vrijgemaakt. Dan een kilometer diep een donkere zoutmijn in.

Maar daar zie je dan een van de meeste prestigieuze kunstcollecties ooit bijeengebracht. Amerikaanse experts hebben de verdwenen kunst teruggevonden bij het bergdorp Altaussee.

Wat Rembrandts en een Rubens zijn hier slechts de mindere werken. Absolute topstukken zijn het Lam Gods uit Gent, de Brugse Madonna of Vermeers De Astronoom. In totaal vonden de geallieerden in de mijn ruim 6000 schilderijen, 100 beeldhouwwerken, tientallen wandkleden, meubels, boekcollecties en archiefstukken.

Net niet opgeblazen

Allemaal roofkunst waarmee Hitler, ooit mislukt als kunstschilder, een imposant Führermuseum in het Oostenrijkse Linz wilde inrichten. "Het zijn prachtstukken", zegt George Stout, speciaal ingehuurd door het Amerikaanse leger om kunstwerken te beschermen en te retourneren naar de rechtmatige eigenaars.

Stout was bijna te laat gekomen: een plaatselijke nazi had de hele collectie willen opblazen, overtuigd dat Hitler de stukken nooit in geallieerde handen zou willen laten vallen.

"De plaatselijke mijnwerkers kregen door dat er explosieven geplaatst werden toen ze mannen met kisten zagen lopen waarop stond 'marmer, niet laten vallen'. Daar bleken vliegtuigbommen in te zitten", legt Stout uit. "Omdat ze voor hun levensonderhoud afhankelijk waren van de mijn, besloten ze de plannen te saboteren."

Doordat ze stiekem ontstekers lieten verdwijnen en draden onklaar maakten, ging een groot deel van de 6 ton explosies niet af. De ontploffingen die wel afgingen sloten de kunstcollectie veilig op in de mijn.

Het is moeilijk om te zeggen wat daar het topstuk was.

Het is niet de eerste keer dat Stout en zijn collega-Monuments Men een imposante verzameling aantreffen in een mijn. De kunst ligt er veilig onder de grond en door het donker, de constante temperatuur en de juiste luchtvochtigheid zijn de omstandigheden er ideaal.

Zo werden in het Midden-Duitse Merkers de kostuums van de Berlijnse Opera en schatten uit het Kaiser-Friedrich-Museum en het Weense Kunsthistorisches Museum aangetroffen. "Het is moeilijk om te zeggen wat daar het topstuk was", zegt Stout. "Ik herinner me vooral de beroemde buste van Nefertiti. De kleine kist waarin die zat brak open, maar gelukkig raakte het beeld niet beschadigd."

Deze vondst werd wereldnieuws doordat in dezelfde mijn ook de reserves van de Duitse Reichsbank werden aangetroffen: 200 miljoen dollar in goud en ontelbaar veel buitenlandse valuta. Stout: "Daar ging alle aandacht naar uit." Luguber was de inhoud die in andere kisten werd aangetroffen: gouden vullingen van slachtoffers uit de concentratiekampen.

Twee weken geleden gingen de Monuments Men nog langs bij een mijn waar men vier lijkkisten had aangetroffen, omringd door vlaggen en bloemen. "Op een van de kransen zagen de soldaten 'Adolf Hitler' staan, dus ze dachten even dat het om de Führer zelf ging, maar helaas."

Op haastig geschreven labels in rood krijt stond aangegeven wie er wel in de kisten lagen: de Pruisische koning Frederik de Grote en zijn vader, Frederik-Willem I, en Paul von Hindenburg en zijn vrouw. Stout is ervan overtuigd dat Hitler de resten had laten verbergen zodat ze als fundamenten voor een Vierde Rijk konden dienen.