Miral de Bruijne
redacteur Buitenland
Miral de Bruijne
redacteur Buitenland
De transitieperiode tussen Amerikaanse presidenten wordt gebruikt om de nieuwe president klaar te stomen voor wat hem te wachten staat. Maar het zijn ook de laatste weken waarin een vertrekkend president zijn stempel op het land kan drukken. En net zoals zijn voorgangers is president Trump daar voor het einde van zijn presidentschap op 20 januari volop mee bezig.
Zo verleende de president afgelopen week aan meer dan vijftig mensen gratie. Sinds de verkiezingen hief hij vooral straffen voor bondgenoten op, zoals voor zijn oud-campagneleider Paul Manafort en voormalig adviseur George Papadopoulos. Eerder schold hij al de straf kwijt van zijn vriend en vertrouweling Roger Stone.
Zij zaten vast naar aanleiding van het Ruslandonderzoek van speciaal aanklager Robert Mueller. "Het is een onderzoek dat Trump nog altijd als heksenjacht ziet", zegt correspondent Lucas Waagmeester. "Dus zou volgens de president iedereen die naar aanleiding daarvan is vervolgd, onterecht gestraft zijn. De verwachting is dan ook dat hij voor 20 januari nog meer van deze mensen gratie verleent."
Dat de president gratie zou verlenen aan vrienden en bondgenoten werd verwacht, maar Trump heeft ook anderen vrijgesproken. Bijvoorbeeld vier Blackwater-beveiligers die waren veroordeeld voor de dood van een groep Iraakse burgers in 2007. Een van hen was schuldig bevonden aan moord en was veroordeeld tot levenslang. In Irak is de bevolking woedend over dat gratiebesluit.
Ook Clinton en Obama
Trump is zeker niet de enige president die in de laatste weken van zijn presidentschap gebruikmaakt van zijn recht om veroordeelden gratie te verlenen. Bill Clinton deed het op zijn laatste dag als president in januari 2001 nog 140 keer. Onder de mensen die daarvan profiteerden waren Clintons broer Roger, die was veroordeeld vanwege cocaïnebezit, en een belangrijke geldschieter van de Democratische partij. Barack Obama verleende op het laatst minder mensen gratie, maar gaf nog wel honderden veroordeelden een strafvermindering.
De vraag blijft of Trump met een vorm van gratie ook eventuele toekomstige rechtszaken tegen zichzelf kan blokkeren. Iets waar hij volgens zichzelf het recht toe heeft. "Staatsrechtgeleerden zijn het erover oneens of een president dat kan doen", zegt Waagmeester. "Maar zelfs als hij het doet, heeft het weinig effect. Trump wordt vermoedelijk aangeklaagd in de staat New York en gratieverlening heeft alleen rechtskracht op federaal niveau."
Executies
Waar Trump zich ook roert, is op het gebied van de doodstraf. Tot deze zomer waren er 17 jaar geen executies meer uitgevoerd door de federale overheid. Daar bracht president Donald Trump in juli verandering in. Terwijl de afgelopen tijd de steun voor de doodstraf in de Verenigde Staten afbrokkelt, zijn er de laatste maanden negen mannen geëxecuteerd. Tot het einde van dit presidentschap staan er nog vier executies gepland.
Het is niet gebruikelijk dat een zittend president in de transitieperiode federale executies laat doorgaan. Hiervoor was dat in geen 130 jaar gebeurd.
Begin december maakte correspondent Marieke de Vries deze reportage bij de federale gevangenis in Terre Haute (Indiana), waar toen een executie werd voltrokken:
Sinds de verkiezingen zijn er ook personele wisselingen in het team van Trump. Met als meest opvallende het vertrek van minister van Justitie Bill Barr. Dat kwam niet uit het niets; de president had al een paar keer uitgesproken hem te willen ontslaan.
In het omvangrijke ambtenarenapparaat in Washington worden op dit moment nog veel lege plekken opgevuld, vooral van mensen die voor meerdere jaren benoemd worden. Ook via die weg kan Trump nog een stempel drukken op de toekomst onder president Biden.
"De president wil bijvoorbeeld twee nieuwe speciaal aanklagers benoemen", zegt Waagmeester. Een van hen zou het onderzoek doen naar de vermeende corruptie van Hunter Biden, de zoon van Joe Biden. De ander zou moeten onderzoeken of er fraude is gepleegd tijdens de verkiezingen.
"Speciaal aanklagers maken ook onder een nieuwe president hun werk af. Trump zou er met deze benoemingen dus voor kunnen zorgen dat die twee thema's onder Biden blijven rondzingen in Washington."
Het aanstellen van nieuwe medewerkers in de laatste periode van een presidentschap is niet ongewoon. Trumps voorganger Obama deed het bijvoorbeeld ook; hij deed in de transitieperiode nog zo'n honderd nieuwe benoemingen.
Executive orders
De laatste maanden dat een president aan de macht is, is vaak de periode waarin gemiddeld gezien veel executive orders worden uitgevaardigd. Zulke decreten zijn een opdracht aan de federale overheid, met de reikwijdte van een wet. Om dit door te voeren heeft de president geen instemming nodig van het Amerikaanse parlement.
Het is dus geen uitzondering dat president Trump verschillende decreten uitvaardigt. Bijvoorbeeld dat alle federale gebouwen in de toekomst gebouwd moeten worden in een klassiek Griekse of Romeinse stijl, en dat de gebouwen altijd "beautiful" moeten zijn.
Ook Obama maakte na de verkiezingswinst van Trump meer gebruik van dit middel dan gemiddeld in de rest van zijn termijn.
Het uitvaardigen van een decreet wordt vooral gezien als een symbolisch middel. "Een president laat met deze decreten op het laatste moment nog even aan zijn achterban zien waar hij voor staat", zegt Waagmeester. Want de nieuwe president kan met zijn eigen executive orders de beslissingen even makkelijk terugdraaien.
Normalisaties in Midden-Oosten
Sinds zijn verkiezingsnederlaag heeft Trump vooral beslissingen genomen die te maken hebben met binnenlands beleid. Wat betreft de buitenlandse zaken springt vooral het Midden-Oosten eruit. "Het meest opvallende dat hij nog bereikt op buitenlands terrein zijn de normalisaties in de banden tussen Israël en verschillende Arabische landen", aldus Waagmeester.
"Dit zijn serieuze prestaties, maar stellen tegelijk veel minder voor dan de verwachtingen die Trump zelf gewekt heeft. Aan het begin van zijn presidentschap stelde Trump dat zijn schoonzoon Jared Kushner de problemen tussen Israël en de Palestijnen in korte tijd kon oplossen. Daar is niets van terechtgekomen."
Terwijl Trump bijna niet meer spreekt in het openbaar, publiceerde hij deze week een video van een kwartier waarin hij nog een keer uiteenzet waarom hij vindt dat hij de verkiezingen heeft gewonnen.
"Trump blijft de theorie rondpompen dat hij verloren heeft dankzij grootschalige fraude", besluit Waagmeester. "Uit alles blijkt dat dit het enige verhaal is waar de president zich op dit moment nog echt druk over maakt."
