Guus Boeren
redacteur Brussel
Guus Boeren
redacteur Brussel
Niet migratie of klimaatverandering, maar de strijd tegen armoede vinden inwoners van Europa het belangrijkste verkiezingsthema. Dat blijkt uit onderzoek van het Europees Parlement voor de verkiezingen van het Europees Parlement, komende week.
Toch is het op Europees niveau lastig om sociaal beleid te maken. Europa heeft maar beperkt bevoegdheden; die liggen voor het overgrote deel bij lidstaten zelf. Ook wordt de Europese Unie vaak vooral gezien als project van economische samenwerking, en dan met name handel.
Sociaal beleid in Europa is dus vaak bijzaak, maar het gesprek over het belang ervan loopt al lang. "Vanaf het begin van het Europese project is benadrukt dat Europa ook een sociale component moet hebben", zegt EU-arbeidsmarktexpert Dennie Oude Nijhuis van de Universiteit Leiden.
Volgens hem gaat de wens voor een socialer Europa in golfbewegingen. "Begin jaren 90 werden veel sociale maatregelen genomen, bijvoorbeeld het sociaal protocol in het Verdrag van Maastricht die de Europese bevoegdheden op dit terrein uitbreidde. Na de invoering van de euro was er juist weer een periode heel weinig aandacht voor."
Crisis en Brexit als keerpunten
Vooral tijdens de schuldencrisis van 2010 was niemand met sociaal beleid bezig. Meerdere lidstaten verlaagden noodgedwongen de lonen in ruil voor leningen vanuit de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het Internationaal Monetair Fonds. Oude Nijhuis spreekt van een "fundamentele aanval" op sociaal beleid in die tijd. "We zien dat de pendule nu weer langzaam terugzwaait richting méér sociale wetgeving in Europa."
Europarlementariër en voormalig vakbondsvrouw Agnes Jongerius (PvdA) herkent die beweging. Zij noemt daarvoor 23 juni 2016 als belangrijke datum, toen de Britten voor Brexit stemden. "Dat is als een bliksemschicht ingeslagen in Brussel. Vooral mensen in de oude arbeidersgebieden stemden toen voor uittreding uit de EU. Toen realiseerde Brussel zich: 'Europa kan niet alleen over markt en munt gaan, maar moet rekening houden met mensen'. Anders zeggen die mensen 'toedeledokie'."
Volgens Oude Nijhuis speelt ook mee dat de EU inzag dat het beperken van sociale rechten tijdens en na de economische crisis niet werkte. De afgelopen jaren zette Europa daardoor weer flinke stappen op sociaal beleid. Zo zijn onder meer afspraken gemaakt over gelijke beloning voor mannen en vrouwen, minimumlonen en betere werkomstandigheden voor platformwerkers, zoals maaltijdbezorgers en Uber-chauffeurs. Ook zijn bedrijven straks verantwoordelijk voor misstanden in hun hele toeleveringsketen.
Visies lidstaten botsen
Toch blijft sociaal beleid op Europees niveau lastig. "Sociaal beleid is bij uitstek een onderwerp waar politieke verschillen duidelijk naar voren komen", aldus Oude Nijhuis. "Verschillende lidstaten kijken hier heel anders naar. Oost-Europese landen zijn bijvoorbeeld vaak voor minder strenge regels. Je ziet dat Europees beleid dan vaak afgezwakt wordt."
Ook de verschillende sociale systemen van Europese landen leiden tot problemen. De vakbonden in Scandinavische landen, die vaak koploper zijn op sociaal beleid, waren bijvoorbeeld uiterst kritisch op de Europese regels voor minimumlonen. Zij vreesden dat die hun eigen sociale systeem zouden verzwakken.
De beperkte bevoegdheden die de EU heeft op sociaal gebied, hoeven volgens Jongerius geen fundamenteel probleem te zijn. "Voor 2019 zeiden we ook dat Europa geen bevoegdheden had over de gezondheidszorg. Toen kwam de pandemie en was het toch ontzettend handig dat we samen vaccins konden inkopen."
Hoe verder?
Na de verkiezingen moet er dan ook "een heleboel gebeuren", zegt internationaal secretaris van de FNV Petra Bolster. "We moeten iedereen ervan overtuigen dat 'Sociaal Europa' heel belangrijk is. Wat de EU bepaalt heeft direct invloed op de banen en levens van mensen."
Zowel Jongerius als Bolster ziet kunstmatige intelligentie en digitalisering op de werkvloer als een van de belangrijkste uitdagingen. "We zien nu al dat een algoritme veel meer van je werk bepaalt. Het is niet de bedoeling dat je straks gemanaged wordt door een app", vindt Bolster.
Uitzendwerk zal naar verwachting een ander thema zijn waar het de komende vijf jaar veel over gaat. Net als de behandeling van arbeidsmigranten en het ondersteunen van werknemers die hun baan verliezen door de overgang naar een duurzame economie.
Allemaal zaken waar de inwoners van de EU van 6 tot 9 juni over mogen meebeslissen bij de verkiezingen voor het Europees Parlement. De uitslag daarvan bepaalt of het momentum voor een 'Sociaal Europa' behouden blijft.
Jongerius, die na tien jaar Brussel afzwaait, is nog niet helemaal gerust. "We hebben de steen een stukje de berg opgerold. Nu maar hopen dat-ie achter een richel ligt."